در خبرها آمده بود که فرهنگستان زبان و ادب فارسی به‌جای واژۀ پریود، عادت ماهیانه و قاعدگی دو اصطلاح «دشتان» و «ماهینگی» را پیشنهاد داده است. بر اساس اخبار منتشره، این معادل‌یابی پس از نگارش پایان‌نامه‌ای صورت‌گرفته که در آن به تأثیر و بازخورد منفی کلماتی پرداخته شده که تا پیش‌ازاین در فارسی برای واژۀ پریود به کار می‌رفته است.

این پایان نامه به خامۀ خانم نسیمه ستایش، دانش‌آموختۀ دکتری تخصصی سلامت باروری از دانشگاه علوم پزشکی تهران است. در این پایان‌نامه به اهمیت سخن‌گفتن درباره «بخش طبیعی از زندگی زنان» پرداخته شده و در این معادل‌گزینی سعی شده از تابوانگاری این مفهوم پرهیز شود و «از لحاظ آوایی ساختاری و مفهومی دربرگیرنده مفهوم زیستی و باکرامت از بخش طبیعی زندگی زنان باشد».

اولین نکته در تحلیل این معادل‌یابی آن است که خبر این معادل‌یابی توسط بی‌بی‌سی فارسی همه‌گیر شد. مدت‌ها است که بی‌بی‌سی فارسی در برنامه‌های خود جسته‌وگریخته سعی در تابوزدایی از مفهوم و اصطلاح ماهینگی  و فرهنگ‌سازی در این زمینه داشته و دارد. امری که رسانه‌های داخلی در آن بسیار کند هستند.

تحلیل معناشناسی معادل‌گزینی ماهینگی

از لحاظ معناشناسی دو واژه هرگز به‌صورت صددرصد با یکدیگر مترادف نیستند که در زبان‌شناسی به آن absolute synonymy  می‌گویند. یعنی امکان ندارد که دو واژه مترادف را بتوان در همۀ جایگاه‌ها به‌جای هم به کار برد.  به‌عنوان‌مثال دو واژۀ «رژیم» و «حکومت» را نمی‌توان به‌جای هم به کاربرد. چرا که واژۀ «رژیم» دارای بار معنایی یا connotation منفی است. رسانه‌های داخلی ممکن است از اصطلاح «حکومت ایران» استفاده کنند، اما هرگز از اصطلاح «رژیم ایران» استفاده نخواهند کرد. استفاده از واژۀ رژیم در فارسی با بار معنایی منفی، تحت‌تأثیر ترجمه‌های انگلیسی‌به‌فارسی بوده است چرا که اصل واژه که به زبان فرانسه است در آن  زبان بار معنایی منفی ندارد.

مثال دیگر دو اصطلاح عامیانه است  که در افواه مردم جریان دارد. اصطلاح «پاچه­خاری» که مترادف مؤدبانه اصطلاح بی‌ادبانه و عامیانۀ دیگری است که در افواه جریان دارد. پاچه­خاری را مهران مدیری در یکی از طنزهای خود وارد زبان فارسی کرد و اکنون بدون بار معنایی رکیک در میان مردم جریان دارد. نتیجه‌گیری آنکه کلمات مترادف می‌توانند بار معنایی منفی داشته باشند و توهین‌آمیز باشند و یا عاری از بار معنایی منفی باشند.

در مورد دو اصطلاح جدیدی که برای مفهوم period   و یا mensuration  معادل‌گزینی شده‌اند نیز باید بگوییم که این دو اصطلاح فاقد بار معنایی منفی هستند و به افراد مخصوصاً بانوان جامعه اجازه می‌دهد بتوانند در مورد این مسئله، بدون نگرانی از به‌کاربردن واژه‌ای با بار معنایی منفی حرف بزنند. چرا که این پدیدۀ فیزیوبیولوژیک بخشی از طبیعت زنان است و صحبت درباره آن تابو نیست.

نتیجه‌گیری نهایی آنکه واژه‌گزینی و معادل‌سازی می‌تواند و باید به ارتقاء فرهنگ جامعه کمک کند و هر گویشوری می‌تواند یک واژه‌گزین باشد چرا که زبان فارسی متعلق به همۀ ما و میراث نیاکان ما است.

نویسنده: دکتر محمدرضاحسینی